Chicago[edytuj]

	Chicago
	Chicago
Pieczęć	Flaga
	Dewiza: Urbs in Horto; (łac. Miasto w ogrodzie)
	Przydomek: Wietrzne miasto
Państwo	Stany Zjednoczone
Stan	Illinois
Hrabstwo	Cook
Data założenia	około 1780
Prawa miejskie	4 marca 1837
Zarządzający	Lori Lightfoot (D)
Powierzchnia	606,1 km²
Wysokość	182 m n.p.m.
Populacja (2020); • liczba ludności; • gęstość	; 2 763 076; 4558,8 os./km²
Nr kierunkowy	312, 773, 872
Kod pocztowy	Lista kodów[pokaż]
Strefa czasowa	UTC-06:00; UTC-05:00
	Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych (Przełącz na mapę Illinois) Chicago
	41°52′55″N 87°37′40″W
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa
	Portal Stany Zjednoczone

Ten artykuł dotyczy miasta w USA. Zobacz też: inne znaczenia.

Chicago ([ʃɪˈkɑ:gəʊ] ⁱ) – miasto w Stanach Zjednoczonych, położone nad jeziorem Michigan w stanie Illinois.

Panorama Chicago podczas zachodu słońca (od strony Planetarium Adlera) od Shedd Aquarium po Navy Pier

Chicago stanowi trzecie pod względem wielkości i zaludnienia miasto w Stanach Zjednoczonych po Nowym Jorku i Los Angeles.

Jest głównym centrum biznesowym, kulturalnym oraz naukowym Środkowego Zachodu Stanów Zjednoczonych. Najbliższymi i największymi przedmieściami Chicago są miasta Niles, Elmhurst, Melrose Park, Franklin Park, Cicero, Joliet, Addison, Evanston, Schaumburg, Wood Dale. Chicago bywa określane mianem „Wietrznego miasta” (ang. Windy City).

Centrum[edytuj | edytuj kod]

Centrum (ang. Downtown) to tzw. Pętla (ang. Loop) zamknięta linią kolei nadziemnej i rozlokowana nad brzegiem jeziora wzdłuż tzw. „Wspaniałej Mili” (ang. Magnificent Mile), obejmująca obszary od Lincoln Park Zoo na południe, aż po Muzeum Historii Naturalnej (ang. Field Museum of Natural History) oraz od jeziora w stronę zachodnią, aż po autostradę I-90 (Dan Ryan). Na terenie Loop mieszczą się m.in. Willis Tower (dawny Sears Tower), Art Institute of Chicago z bogatymi zbiorami impresjonistów, Planetarium Adlera, czy Akwarium Shedda. Tu znajduje się też wielki kompleks wystawienniczy McCormick Place (doroczne Chicago Auto Show) oraz stadion sportowy Soldier Field, na którym mecze rozgrywa zespół futbolu amerykańskiego Chicago Bears.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wieżowce w Chicago

Na początku drugiej połowy XVIII wieku okolice przyszłego Chicago były zamieszkane wyłącznie przez Indian, głównie ze szczepu Illinois (grupa plemienna Pottawatomi), które wyparło z okolicy inne plemiona (Miami, Sauk i Lisów). Pierwszym nieindiańskim osadnikiem był czarnoskóry Jean Baptiste Point du Sable, który pochodził z Haiti i osiedlił się w okolicy między rokiem 1770 a 1780.

Stany Zjednoczone uzyskały terytorium przyszłego miasta w wyniku traktatu zawartego w Greenville w roku 1795 z Indianami. W 1803 roku Amerykanie wybudowali na terenie obecnego miasta Fort Dearborn. W 1812 roku podczas wojny brytyjsko-amerykańskiej załoga fortu została zmasakrowana przez Indian.

Pierwsze dekady XIX wieku były okresem intensywnego osadnictwa w nowo utworzonych amerykańskich stanach na zachód od Appalachów. Stan Illinois, w którym leży Chicago, wszedł do Unii w 1818 roku.

Widok na wieżowce z perspektywy ulic (na zdjęciu okolice Aon Center)

12 sierpnia 1833 roku Chicago, które miało wtedy 350 mieszkańców, otrzymało prawa miasteczka. Siedem lat później miasto miało już 4000 mieszkańców. 4 marca 1837 roku Chicago otrzymało prawa miejskie. W roku 1848 otwarto kanał łączący Jezioro Michigan z rzeką Missisipi, który miał swój początek w Chicago. W roku 1853 otwarto pierwszą linię kolejową między Chicago i miastem Freeport w Illinois. W następnych latach szybki rozwój kolei stworzył w Chicago jeden z najważniejszych węzłów kolejowych w Stanach Zjednoczonych. Ze swoimi doskonałymi połączeniami transportu wodnego, kolejowego, a potem lotniczego, miasto stało się i jest do dzisiaj jednym z najważniejszych węzłów komunikacyjnych i transportowych w Stanach Zjednoczonych.

W 1857 roku Chicago było już największym miastem na północnym wschodzie ówczesnych Stanów Zjednoczonych i miało ponad 90 tys. mieszkańców.

Park imienia Jeffersona w dzielnicy Jefferson Park w Chicago

Miasto borykało się z typowymi problemami związanymi z szybkim rozrostem, które jednak były stopniowo rozwiązywane przez inwestycje w infrastrukturę.

W 1871 roku duża część miasta została zniszczona w ogromnym pożarze, jednej z największych katastrof XIX wieku. Przyczyna pożaru jest trudna do ustalenia. Są teorie, że pożar wywołały spadające na Chicago odłamki komety von Bieli, choć tradycyjna wersja mówi o lampie kopniętej przez krowę pani O’Leary. Miasto miało wtedy już 300 tys. mieszkańców i około 100 tys. z nich straciło dach nad głową, a 250 osób zginęło.

To nieszczęście dało okazję do zaprojektowania i zbudowania nowego miasta z nowymi rozwiązaniami urbanistycznymi i architektonicznymi. Szybka odbudowa rozpoczęła się prawie natychmiast i już po trzech latach trudno było znaleźć w mieście ślady pożaru. Nowe budynki w centrum miasta były wybudowane z cegły i kamienia, zastępując w większości drewniane budynki spalone w pożarze.

Nowa architektura była niezwykle oryginalna, a nowy „styl chicagowski” miał wpływ na rozwój wielu innych miast na świecie. Pierwszy na świecie drapacz chmur Home Insurance Building został zbudowany w Chicago w 1885. W zachowanym do dziś drapaczu chmur Reliance Building zbudowanym w latach 1890–1894 zastosowano nowatorskie rozwiązania (np. szerokie okna), które na świecie przyjęły się dopiero w kilkadziesiąt lat później. W Chicago pracowali światowej sławy architekci, m.in. Daniel Burnham, Frank Lloyd Wright i Mies van der Rohe.

Brama wejściowa do Portage Park w dzielnicy miasta Chicago tego samego imienia przy skrzyżowaniu ulic Irving Park i Central

Na przełomie XIX i XX wieku miasto rozwijało się bardzo gwałtownie (nawet według amerykańskich standardów), głównie z powodu napływu ogromnej rzeszy imigrantów z Europy. W roku 1900 miasto liczyło około 1,7 mln mieszkańców, a w roku 1910 już prawie 2,2 mln mieszkańców.

2 grudnia 1942 roku na korcie do gry w squasha należącym do podmiejskiego uniwersytetu uczeni pod kierunkiem Enrico Fermiego uruchomili pierwszy na świecie reaktor jądrowy.

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Wielki ośrodek handlowo-finansowy (cztery giełdy, w tym największa na świecie giełda płodów rolnych – ang. US Mercantile Exchange). Dawniej centrum przemysłu metalurgicznego, obecnie elektromaszynowego, ponadto maszynowego, chemicznego, przetwórczo-spożywczego. Siedziba koncernów Boeinga, Playboya, Allstate, General Electric, Baxter International, Abbot Laboratories, Aon, Prudential i wielu innych.

Transport[edytuj | edytuj kod]

Widok na Chicago z Willis Tower (dawniej Sears Tower)

Pociąg metra w Chicago

Wielki węzeł komunikacyjny. Główny zespół portowy Wielkich Jezior. Największy węzeł kolejowy na półkuli zachodniej, krzyżuje się tu 41 linii kolejowych, a w ciągu doby jest odprawiane około 1500 pociągów. Chicago posiada jeden z największych co do ruchliwości port lotniczy świata (O’Hare – 78,6 mln pasażerów w 2004 roku), a także nieco mniejszy Midway. Przez miasto (i przedmieścia) przebiega kilka autostrad w tym osiem międzystanowych.

Chicago posiada rozbudowany system metra (ang. Chicago Transit Authority – CTA), na który składają się linie kolejowe na- nad- i podziemne oznakowane kolorami niebieskim (z zachodnich przedmieść miasta przez downtown do lotniska O’Hare), zielonym (z zachodu przez downtown na południe), pomarańczowym (z południa do downtown), czerwonej (z południa na północ), brązowym (z downtown do bliskich dzielnic na północy), fioletowym (z downtown na daleką północ) i żółtym (łączącej północno-zachodnie przedmieście Skokie z linią fioletową). Do systemu CTA należą również miejskie i podmiejskie linie autobusowe, które jednak – mimo znacznej liczebności i linii i autobusów – nie zapewniają alternatywnej dla samochodów komunikacji w mieście.

Ważną rolę w transporcie pasażerskim w granicach metropolii zajmują kompanie taksówkowe, ze słynną Yellow Cab na czele. Żółte taksówki, tak popularne w wielu amerykańskich miastach z Nowym Jorkiem na czele, po raz pierwszy wyjechały na ulice właśnie w Chicago. Łącznie w mieście zarejestrowanych jest około 7000 taksówek.

Pasażerski transport kolejowy zapewniają koleje systemu Metra, które zapewniają połączenia centrum z dalszymi przedmieściami. Daleki ruch pasażerski obsługiwany jest przez linie kolejowe Amtrak i autobusowe Greyhound.

Klimat[edytuj | edytuj kod]

Średnia temperatura i opady dla Chicago
[ukryj]Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	-0.6	1.8	8.1	15.0	21.1	26.5	28.9	27.7	23.8	16.8	9.0	1.6	15,1
Średnie dobowe temperatury [°C]	-4.6	-2.4	3.3	9.4	15.1	20.5	23.3	22.4	18.1	11.4	4.6	-2.4	9,9
Średnie temperatury w nocy [°C]	-8.6	-6.6	-1.6	3.8	9.4	14.5	17.7	17.2	12.4	6.0	0.2	-6.3	4,9
Opady [mm]	43.9	45.5	63.5	85.9	93.5	87.6	94.0	125	81.5	80.0	80.0	57.2	937
Średnia liczba dni śnieżnych	8.2	5.9	4.2	0.9	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	1.7	6.9	28
Średnia liczba dni z opadami	10.5	8.8	11.1	12.0	11.6	10.2	9.8	9.8	8.3	10.2	10.8	11.0	124
Wilgotność [%]	72.2	71.6	69.7	64.9	64.1	65.6	68.5	70.7	71.1	68.6	72.5	75.5	69,6
Średnie usłonecznienie (w godzinach)	136	136	187	215	282	311	318	283	227	193	113	106	2508
Źródło: NOAA^[1] (liczba dni z opadami dla wartości 0,3 mm, port lotniczy Chicago-O’Hare, 1981-2010)

Średnia dobowa temperatura jeziora Michigan (°C)^[2]
Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Rok
3,9	2,7	3,2	4,9	7,1	14,1	21,5	23,2	20,3	14,9	9,6	5,7	10,9

Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]

Kościół św. Trójcy

St Ita’s Church

Muzeum Historii Naturalnej
Reliance Tower z 1890 roku
Wrigley Building z 1920 roku
Chicago Savings Bank Building z 1904 roku
35 East Wacker z 1925 roku
Merchandise Mart z 1930 roku
Sears Tower (najwyższy budynek w Stanach Zjednoczonych do linii dachu)
Tribune Tower z 1922 roku
S. R. Crown Hall, proj. Ludwig Mies van der Rohe
Robie House, proj. Frank Lloyd Wright
Emil Bach House, proj. Frank Lloyd Wright
Portage Park
Harold Washington Library
St. John Cantius Church (Kościół św. Jana Kantego)
Kościół Świętej Jadwigi
Kościół św. Michała z 1907 roku w stylu neogotyckim
Kościół św. Trójcy z 1906 r.
Holy Innocents Church
The Basilica Of Our Lady Of Sorrows
Bazylika Świętego Jacka
Kościół Świętego Jozafata
Kościół św. Stanisława Kostki
Kościół Matki Boskiej Anielskiej
Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
Muzeum Polskie w Ameryce
Trójkąt Polonijny

Sport[edytuj | edytuj kod]

Stadion baseballowy Wrigley Field

W Chicago znajduje się kilka dużych stadionów jak:

Wrigley Field to stadion baseballowy, na którym rozgrywa swoje mecze drużyna Chicago Cubs
Guaranteed Rate Field to stadion baseballowy drużyny Chicago White Sox
United Center to hala sportowa, w której mecze rozgrywają zespoły Chicago Blackhawks (NHL), Chicago Bulls (NBA) i inne.
Soldier Field – stadion sportowy, na którym mecze rozgrywa zespół futbolu amerykańskiego Chicago Bears
Toyota Park – wielofunkcyjny stadion, ale najczęściej używany jest jako stadion piłkarski, a swoje mecze rozgrywa na nim drużyna Chicago Fire

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według spisu ludności z 2010 roku Chicago liczyło 2 695 598 mieszkańców. 31,7% stanowią biali pochodzenia europejskiego, 32,4% Afroamerykanie, 28,9% Latynosi i 5,4% Azjaci^[3]. W Chicago mieszka ponad milion Meksykanów i to drugie pod względem wielkości skupisko Meksykanów w USA. Na początku 2017 roku populacja aglomeracji miejskiej Chicago szacowana była na 9,8 mln. mieszkańców^[4].

Według US Census Bureau wśród białej ludności pochodzenia europejskiego w roku 2000 najwięcej w Chicago było osób pochodzenia polskiego 7,3%, irlandzkiego 6,6%, niemieckiego 6,5%, włoskiego 3,5% i angielskiego 2%. Całkowita liczba mieszkańców Chicago, szacowana przez Departament Stanu USA i podawana w oficjalnych statystykach demograficznych, wynosiła w 2020 roku 2 763 076 mieszkańców, z rocznym wzrostem populacji na poziomie +0,25%.

Polacy w Chicago[edytuj | edytuj kod]

Gateway Theatre w Chicago, siedziba fundacji Kopernikowskiej w dzielnicy Jefferson Park

Sklep na Jackowie

Budynek Muzeum Polskiego w Ameryce

Parada 3-majowa na ulicy Dearborn w roku 1985

W czasie I wojny światowej w Chicago mieszkało 351 600 ludności polskiej, tym samym więcej niż rdzennej polskiej ludności Warszawy^[5]. Do końca lat 80. XX wieku dość duża część Polaków w Chicago zamieszkiwała dzielnicę Polish Village, potocznie nazywaną Jackowem od parafialnego kościoła świętego Jacka. Dzisiaj Polacy również są tam obecni, ale są już tam mniejszością. Obecnie tę dzielnicę Chicago zamieszkują przeważnie Meksykanie (zgodnie z kierunkiem migracji Amerykanów mieszkających w Chicago: z południa na północ). Obecnie Polacy mieszkają w wielu różnych dzielnicach Chicago, szczególnie w północno-zachodnich np.: Des Plaines (około 25% Amerykanów mieszkających w tej dzielnicy Chicago jest pochodzenia polskiego), Niles, Arlington Heights, Mount Prospect. Polacy przenoszą się również, chociaż już w mniejszym stopniu, do południowo-zachodnich dzielnic Chicago, takich jak Burbank albo Palos Hills; ale główne skupisko polskich średnich i małych biznesów mieści się w Chicago na północny zachód od Jackowa, wzdłuż ulic Belmont i Central oraz dalej w okolicach ulicy Harlem i Irving Park Road, a nawet przenoszą się na niektóre dzielnice Chicago i jego północno-zachodnie dzielnice. Bardzo dużo Polaków, przeważnie pochodzących z południa Polski (szczególnie Podhalan) można zobaczyć w południowej części Chicago. Dzielnica Portage Park w Chicago, według spisu ludności z 2000 roku, stanowi największe skupisko Amerykanów narodowości polskiej albo pochodzenia polskiego w Chicago.

Chicago to bardzo duże centrum zorganizowanych Polaków. Pierwszym posłem polonijnym z tego miasta do parlamentu Illinois był pochodzący ze Śląska działacz Piotr Kiołbasa^{[potrzebny przypis]}. Siedziba władz centralnych Kongresu Polonii Amerykańskiej (PAC), Związku Narodowego Polskiego (PNA), Zjednoczenia Polskiego Rzymsko-Katolickiego (PRCU), Związku Polek w Ameryce (PWA), Związku Podhalan w Północnej Ameryce (PHAA), Polish American Youth (PAY) i wielu innych organizacji.

Związek Narodowy Polski jest właścicielem stacji radiowej WPNA 1490 oraz wydawcą gazety codziennej „Dziennik Związkowy” (ang. Polish Daily News) założonej w roku 1908. Najstarszym polskim zabytkiem jest Kościół św. Stanisława Kostki zbudowany ok. 1870, a przy Zjednoczeniu Rzymsko-Katolickim mieści się Muzeum Polskie w Ameryce. Jedynym kościołem w Chicago, w którym odprawiane są msze św. jedynie w języku polskim jest misyjny Kościół św. Trójcy, mimo że Polacy w jego okolicy nie mieszkają od wielu już lat^[6].

W Chicago wychodzą dwie gazety codzienne w języku polskim, kilkanaście tygodników i miesięczników („Program”, „Express”, „Biznes+”^[a], „Szikagowianka”^[b], „Monitor”^[c] i in.), kilkugodzinne programy codzienne nadają dwie stacje telewizyjne, tu emitowany jest program Polsatu 2 „Oblicza Ameryki”, a także program publicystyczny Telewizji Trwam „Jak my to widzimy”; ponadto nadawanych jest kilkadziesiąt programów radiowych z co najmniej czterech stacji nadawczych.

W Chicago i w niektórych dzielnicach Chicago organizowane są rozmaite przedsięwzięcia Polaków mieszkających w Chicago:

parady 3-majowe w Chicago;
dwa polskie kluby żeglarskie – Joseph Conrad Yacht Club i Karaibska Republika Żeglarska;
cztery polskie kluby motocyklowe – globalny najstarszy Orzeł Biały /1998/^[7] oraz Legacy MC /2001/, Sokół Riders /nowy 2012/^[8] i Road Runners MC;
Autoklub Polski Chicago;
Aeroklub Polski Chicago;
12 Pułk Ułanów Podolskich;
festiwal Shanties–Chicago;
coroczne przeglądy filmów polskich;
Festiwal Taste of Polonia;
coroczne wybory Miss Polonia oraz Bale Amarantowe;
coroczny finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy;
spotkania i koncerty w Copernicus Center, Cafe Lura i Art Gallery Kafe;
polskie kościoły i msze w języku polskim.

Należy również wymienić w Chicago działalność komercyjną: rokrocznie wydawany „Informator Polonijny” – książka telefoniczna o objętości około 2000 stron.

Polskie kościoły rzymskokatolickie[edytuj | edytuj kod]

Kościół świętego Jacka

Kościół świętego Stanisława Biskupa i Męczennika

Parafie Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego[edytuj | edytuj kod]

Diecezja Zachodnia^[9]
Parafia Katedralna Wszystkich Świętych^[10]
Parafia św. Jadwigi
Parafia św. Jana^[11]
Parafia św. Cyryla i Metodego^[12]
Parafia Słowa Bożego

Świadkowie Jehowy[edytuj | edytuj kod]

zbór Polish Chicago^[13]

Religia[edytuj | edytuj kod]

Struktura religijna w Chicago w 2014 roku^[14]:

protestantyzm – 35%
katolicyzm – 34%
bez wyznania – 22%
inne chrześcijańskie – 2%
inne religie – 7%.

Według spisu na 2010 rok najwięcej członków posiadali^[15]:

Norweski kościół luterański Minnekirken

Kościół katolicki: 3 236 794 członków w 636 kościołach
Protestantyzm bezdenominacyjny: 425 089 członków w 872 zborach
Muzułmanie: 308 375 wiernych w 94 meczetach
Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce: 140 280 członków w 274 kościołach
Zielonoświątkowcy (głównie Zbory Boże i Kościół Boży w Chrystusie): ok. 130 tys. członków w 488 zborach
Kościół Luterański Synodu Missouri: 127 121 członków w 250 kościołach
Zjednoczony Kościół Metodystyczny: 115 775 członków w 303 zborach
Narodowa Konwencja Baptystyczna USA: 91 407 członków w 129 zborach
Prawosławni (głównie Grecka Prawosławna Archidiecezja Ameryki): ponad 85 tys. członków w 112 cerkwiach
Judaizm: 79 257 członków w 124 zgromadzeniach
Południowa Konwencja Baptystów: 74 837 członków w 324 zborach
Zjednoczony Kościół Chrystusa: 74 048 członków w 186 kościołach
Kościół Prezbiteriański USA: 60 061 członków w 171 kościołach.

Urodzeni w Chicago[edytuj | edytuj kod]

Stanford Moore (1913–1982), amerykański biochemik
Mike Krzyzewski (ur. 1947), amerykański trener koszykówki pochodzenia polskiego
Hugh Hefner (ur. 1926-2017), założyciel i redaktor naczelny magazynu „Playboy”
Anton Szandor LaVey (1930-1997), założyciel i najwyższy kapłan Kościoła Szatana
Daniel Milewski (ur. 1989), polski prawnik i polityk, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej